By Original uploader was user:Sadi Carnot at en.wikipedia 
http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/history/Posters2/Clausius.html, Domena publiczna, 
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3181473

Rudolf Clausius – jeden z najwybitniejszych fizyków XIX wieku – urodził się 2 I 1822 r. w niewielkim wówczas Koszalinie jako jedno z osiemnaściorga dzieci okręgowego radcy i pastora Carla Ernesta Gottlieba, mieszkającego niedaleko ul. Młyńskiej i Piastowskiej. Na początku uczył się w szkole ojca, lecz w 1838 r. jego rodzina przeprowadziła się do Szczecina, gdzie Clausius ukończył miejscowe gimnazjum im. Fryderyka Wielkiego[1].  Już wtedy dość wysoko ceniono jego osobę, gdyż jak wspominał jego brat Robert: „Wszyscy jego bliscy znajomi ze szkoły doceniali jego odpowiedzialność i szczerość. Wysoko ceniono jego zdanie i darzono wielkim zaufaniem…”[2].

Clausius po uzyskaniu świadectwa dojrzałości podjął studia na Uniwersytecie Fryderyka Wilhelma w Berlinie (dziś Uniwersytet Humboldtów) – początkowo chciał studiować historię i filozofię, lecz w końcu trafił na matematykę i fizykę, gdzie zyskał opinię jednego z najzdolniejszych studentów. Jak stwierdził jeden z jego profesorów: „Pan student Clausius z Koszalina od trzech miesięcy uczęszcza na moje prelekcje z różnych dziedzin matematyki z wzorową przykładnością, poza tym przez odpowiedzi na moje liczne pytania udowodnił mi, że posiada nie tylko talent to tej dziedziny nauki, ale również z największym upodobaniem pogłębia swoją wiedzę”[3]. Po uzyskaniu dyplomu w 1844 r. Uniwersytecki dyplom z matematyki i fizyki Clausius otrzymał w roku 1844, zaś 4 lata później uzyskał doktorat na Uniwersytecie w Halle – tematem jego pracy było światło odbite w atmosferze ziemskiej. Obszernie opisał źródło niebieskiego koloru nieba w ciągu dnia i czerwonego podczas wschodów i zachodów Słońca. Pomimo tego, że teza jego pracy zawierała błędy, zaimponował użyciem matematyki do wyjaśnienia tych problemów. Równocześnie pracował w jednym z gimnazjów, gdzie uczył matematyki i fizyki[4]. Następne publikacje budowały pozycje Clausiusa w środowisku, czego efektem była opublikowana w 1850 r. w „Annalen der Physik” artykuł „Ueber die bewegende Kraft der Wärme und die Gesetze, welche sich daraus fuer die Wärmelehre selbst ableiten lassen” („O potędze poruszającej ciepła i o prawach, które stąd można wyprowadzić dla nauki o cieple”), co stało się podstawą do rozwoju termodynamiki[5].

Dzięki wydaniu tej pracy trafił do Królewskiej Szkoły Artylerii w Berlinie, jak i do tamtejszego uniwersytetu. W 1855 r. otrzymał stanowisko  kierownika Katedry Matematyki Fizycznej na Politechnice w Zurychu[6]. Podczas pracy w Szwajcarii opracował, razem z Francuzem Benoît Paulem Émile Clapeyronem słynne równanie Clapeyrona–Clausiusa, które określa zależność ciśnienia od temperatury w fazowych przemianach substancji (np. gazu czy pary wodnej). Dzięki równaniu można określić, czy rośnie objętość, temperatura lub ciśnienie[7]. Wprowadził do użytku także pojęcie entropii (S), czyli termodynamicznej miary nieuporządkowania materii i energii. Dzięki entropii można porównać ilość ciepła dostarczonego do danego ciała w stosunku do temperatury ciała po otrzymaniu ciepła. Stwierdził: „Energia Wszechświata jest stała. Entropia Wszechświata dąży do maksimum”[8]. Pracował także nad II zasadą termodynamiki – jej ostateczne opracowanie nastąpiło w 1865 r., gdy określił, że: „Ciepło nie może samorzutnie przepływać od ciała o temperaturze niższej do ciała o temperaturze wyższej”[9]. Prace Clausiusa spotykały się z zarzutami Anglików twierdzących, że to właśnie oni jako pierwsi opisali prawa rządzące termodynamiką[10].

Ze Szwajcarii powrócił do Niemiec w 1867 r. (wraz z żoną i dziećmi), zaś w 1869 r. stanął na czele katedry Uniwersytetu w Bonn[11]. Kiedy nadszedł jednak wybuch wojny francusko – pruskiej w 1870 r., Clausius bez wahania porzucił bezpieczną przystań uniwersytecką i zasilił szeregi oddziałów pruskich. Zorganizował ze swoich studentów korpusy sanitarne, które brały udział w bitwach pod Gravelotte i Vionville. Za zasługi został odznaczony Krzyżem Żelaznym, ale z drugiej strony wrócił do domu z poważną raną nogi, co uczyniło go niepełnosprawnym do końca życia[12]. Z powodów rodzinnych (śmierć żony podczas porodu) ograniczył swoją działalność naukową, lecz zdołał się pozbierać (czynnikiem motywującym były jego dzieci), a później nawet się ożenił. W 1884 r. został rektorem Uniwersytetu w Bonn. Zmarł 24 sierpnia 1888 r., ale jak wspomina brat – do końca życia prowadził badania[13].

Clausiusa doceniono już za jego życia. W 1868 r. został członkiem słynnego Royal Society od London, a w 1879 r. otrzymał jego najważniejszą nagrodę – Royal Society Copley Medal (tzw. Medal Copleya). Poza tym otrzymał także parę innych wysokich odznaczeń naukowych, przyjęto go też do towarzystwa naukowego w Edynburgu. Pośmiertnie nazwano jeden z księżycowych kraterów jego imieniu. W Koszalinie nazwisko Clausiusa otrzymał jedna z ulic, zaś w mieście działa Towarzystwo Wieży Clausiusa[14].

Fizyk i matematyk George Francis FitzGerald stwierdził: „Był przykładem szlachetnej duszy, która poświęca siebie dla ludzkości nie marnuje czasu na drobne opracowania drobnych problemów. Był w największym stopniu praktykiem, jego praca jest wieczna i jego pamięć będzie żyła tak długo jak ludzie będą szanować jego poświęcenie”[15].

 

[1]     Rudolf J. E. Clausius. Biografia, „Towarzystwo Wieży Clausiusa Koszalin”, [dostęp: 30 IX 2018], http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html.

[2]     J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius Emmanuel Clausius, „MacTutor History of Mathematics archive”, 2000, [dostęp: 30 IX 2018], http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[3]     M. Reinganum, Clausius, Rudolf, „Deutsche Biographie”, 1910, [dostęp: 30 IX 2018], https://www.deutsche-biographie.de/pnd116540486.html#adbcontent; Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…, http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[4]     T. Wojciechowski, Rudolf Clausius – Genialny Fizyk z Koszalina, „Stowarzyszenie Przyjaciół Koszalina”, 2011, [dostęp: 30 IX 2018], http://przyjaciele.koszalin.pl/pl/zane-postacie-koszalina/58-rudolf-clausius-genialny-fizyk-z-koszalina.html; M. Reinganum, Clausius…, https://www.deutsche-biographie.de/pnd116540486.html#adbcontent; Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html.

[5]     M. Reinganum, Clausius…, https://www.deutsche-biographie.de/pnd116540486.html#adbcontent.

[6]     Rasmus A., Badur J., Koszalinianin Rudolf Clausius termodynamikiem wszech czasów, „Towarzystwo Wieży Clausiusa Koszalin”, [dostęp: 30 IX 2018], http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius_dorobek.html.

[7]     Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…,  http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[8]     Rasmus A., Badur J., Koszalinianin…, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius_dorobek.html.

[9]     T. Wojciechowski, Rudolf…,  http://przyjaciele.koszalin.pl/pl/zane-postacie-koszalina/58-rudolf-clausius-genialny-fizyk-z-koszalina.html.

[10]   Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…, http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[11]   Rasmus A., Badur J., Koszalinianin…, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius_dorobek.html; Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…,  http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[12]   M. Reinganum, Clausius…, https://www.deutsche-biographie.de/pnd116540486.html#adbcontent; Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; T. Wojciechowski, Rudolf…,  http://przyjaciele.koszalin.pl/pl/zane-postacie-koszalina/58-rudolf-clausius-genialny-fizyk-z-koszalina.html.

[13]   Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…,  http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[14]   Rudolf J. E. …, http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html; J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…,  http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

[15]   J. J. O’Connor & E. F. Robertson, Rudolf Julius…,  http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html.

Biblliografia

  1. O’Connor J. J. & Robertson E. F., Rudolf Julius Emmanuel Clausius, „MacTutor History of Mathematics archive”, 2000, [dostęp: 30 IX 2018], http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Clausius.html
  2. Rasmus A., Badur J., Koszalinianin Rudolf Clausius termodynamikiem wszech czasów, „Towarzystwo Wieży Clausiusa Koszalin”, [dostęp: 30 IX 2018], http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius_dorobek.html
  3. Reinganum M., Clausius, Rudolf, „Deutsche Biographie”, 1910, [dostęp: 30 IX 2018], https://www.deutsche-biographie.de/pnd116540486.html#adbcontent
  4. Rudolf J. E. Clausius. Biografia, „Towarzystwo Wieży Clausiusa Koszalin”, [dostęp: 30 IX 2018], http://www.clausius-tower-society.koszalin.pl/rudolf_je_clausius.html
  5. Wojciechowski T., Rudolf Clausius – Genialny Fizyk z Koszalina, „Stowarzyszenie Przyjaciół Koszalina”, 2011, [dostęp: 30 IX 2018], http://przyjaciele.koszalin.pl/pl/zane-postacie-koszalina/58-rudolf-clausius-genialny-fizyk-z-koszalina.html
autor: Arkadiusz Piecyk, Koło Naukowe Historyków Akademii Pomorskiej, październik 2018